Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosu’nun (DKİHB) 14 Mayıs seçimleri kapsamında görevlendirdiği Seçim Müşahede Heyeti’nin orta raporu yayınladı. Raporda, “DKİHB’nin daha evvel paylaştığı tavsiyesine karşın, mevzuat, demokratik seçimlerin yürütülmesi için temel hak ve özgürlükleri kısıtlamaya devam etmektedir ve mevzuatın ek kısıtlamalar getirmesine müsaade verilmektedir” denildi.
ANKA’dan Melis Yıldırım’ın haberine nazaran, AGİT DKİHB’in 14 Mayıs’ta yapılacak Cumhurbaşkanlığı ve 28’inci dönem milletvekili genel seçimi kapsamında görevlendirdiği Seçim Müşahede Heyeti’nin orta raporu dün (28 Nisan) yayınlandı.
Seçime 16 gün kala yayınlanan raporda, heyetin müşahedelerine, şimdiki gelişmelere, demokratik seçimler için tekliflere ve daha evvel yapılan tekliflerin ne ölçüde hayata geçirilip geçirilmediğine ait değerlendirmelere yer verildi. Rapordan öne çıkanlar şöyle:
‘ADAYLAR KIŞKIRTICI İLETİLER VERİYOR, SERT BİR LİSAN KULLANIYOR’
“Siyasi yelpazenin dört bir tarafından seçime katılan adaylar, çevrimiçi de dahil olmak üzere, karşılıklı olarak kışkırtıcı iletiler vermekte ve sert bir lisan kullanmaktadırlar. DKİHB SGH’nin Türkiye’nin güneydoğusunda görüştüğü bazı siyasi parti muhatapları, kampanya faaliyetlerine karşı fizikî ve idari mahzurlar gösterildiğinin yanı sıra devlet yetkililerinin destekçileri üzerinde baskı uyguladığını da sav etmişlerdir.
“Mevzuat, tabir ve medya özgürlüğü getirmekte ve seçime katılan adayların seçim kampanyalarının tarafsız bir halde yayınlanmasını sağlamaktadır. Fakat, DKİHB SGH’nin görüştüğü pek çok muhatap, web sitelerinin sık sık engellendiğine, içerik kaldırma taleplerine ve söz özgürlüğüne ait yasal kısıtlamaların kullanıldığına dikkat çekmiştir. DKİHB’nin daha evvelki bir tavsiyesine karşın hakaret ceza gerektiren bir kabahat olmaya devam etmektedir ve çoğunlukla terörle ilgili suçlamalarla bağlantılılandırılarak eleştirel gazetecilere karşı sıklıkla kullanılmaktadır. DKİHB SGH’nin görüştüğü pek çok muhatap, son yıllarda yüklü olarak muhalefetle ilişkili medya kuruluşlarına yönelik orantısız ve seçici yaptırımların uygulandığını tez ederek, Radyo ve Televizyon Üst Şurası’nın (RTÜK) bağımsızlığı ve tarafsızlığıyla ilgili telaşlarını lisana getirmişlerdir.
‘KADINLAR HÂLÂ GEREĞİNCE TEMSİL EDİLMİYOR’
“Türkiye, demokratik iştiraki artırmak için gerekli yasal değişiklikleri yapmak üzere Mart 2021’de bir Ulusal İnsan Hakları Hareket Planı uygulamaya koymuştur. Bununla birlikte, birçok memleketler arası kuruluş başta toplanma ve örgütlenme özgürlüklerine getirilen sınırlamalar ile söz ve medya özgürlüğü ve internet kullanım özgürlüğü de dahil olmak üzere uygar ve siyasi haklara hürmet gösterilmesi konusundaki kaygılarını lisana getirmeye devam etmiştir.
“Anayasa ile teminat altına alınmasına karşın, milletlerarası aktörler ve DKİHB SGH’nin görüştüğü çeşitli muhatapları, yargının bağımsızlığına ait telaşlarını lisana getirmeye devam etmektedir. Kimi DKİHB SGH muhatapları muhalefet partilerine ve destekçilerine, bilhassa de Halkların Demokratik Partisi’ne (HDP), yönelik sistematik gaye alma olarak algıladıkları durumla ilgili telaşlarını lisana getirmişlerdir. HDP hakkında Mart 2021’de başlatılan kapatma davası hâlâ devam etmektedir.
“Anayasa bayan erkek eşitliğini garanti altına almaktadır. Lakin, bayanlar siyasette ve liderlik durumlarında hala gereğince temsil edilmemektedirler. Mevcut mecliste 577 vekilin 100’ü (yüzde 17) bayanlardan oluşmaktadır. 17 bakandan yalnızca biri bayandır. Belediye liderlerinin yalnızca yüzde 3’ü, muhtarların yüzde 2’si ve lokal meclis üyelerinin ise yüzde 11’i bayandır. 2018’de hükümet, toplumsal ömrün her alanında toplumsal cinsiyet eşitliğini desteklemek için Bayanın Güçlendirilmesine ait Strateji Evrakı ve Aksiyon Planını kabul etmiştir. Türkiye, 20 Mart 2021’de Bayana Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Gayrete Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi’nden (İstanbul Sözleşmesi) çekilmiştir.
‘YSK, YASAYA KARŞIN ALDIĞI TÜM KARARLARI PAYLAŞMADI’
“DKİHB’nin daha evvel paylaştığı tavsiyesine karşın, mevzuat, demokratik seçimlerin yürütülmesi için temel hak ve özgürlükleri kısıtlamaya devam etmektedir ve mevzuatın ek kısıtlamalar getirmesine müsaade verilmektedir.
“Şu ana kadar seçim yönetimi uyulması gereken yasal müddetlerin birçoklarına sadık kalmış olup yalnız seçmen listelerinin nihaileştirilmesi ve oy kullanma yerlerinin belirlenmesi bahislerinde belirlenen mühletlere uyulmamıştır. Mart ve Nisan aylarında YSK sarsıntıdan etkilenen vilayetlerde altyapının aldığı hasarı tespit etmek için kontrol yapmış ve seçimlerin yürütülmesinin önünde büyük bir mahzur olmadığı sonucuna varmıştır. Lakin seçim yönetimlerine ilişkin tesislerin 15 ilçede yerinin değiştirilmesi gerekmiş ve pek çok oy kullanma yeri için alternatif lokasyonlar belirlenmeye çalışılmıştır. Yasal yükümlülüğüne karşın YSK aldığı tüm kararları kamuoyu ile paylaşmamıştır.
“DKİHB’nin yaptığı görüşmelerde pek çok sefer zelzele sebebiyle yer değişikliği yapan seçmenlerin büyük bir kısmının adres değişikliğini yapmamış olma ihtimali konusunda telaşlar paylaşılmış, kimi görüşmelerde kayıt müddeti daha uzun olsaydı daha fazla sayıda yer değişikliği yapmış seçmenin adreslerini güncelleyebilecek olabileceği tabir edilmiştir.
“Dahası, Yükseköğretim Kurulu’nun 30 Mart tarihli ülke genelinde yüz yüze eğitime geri dönme kararı ve etkilenen öğrencilerin bu durumda okudukları vilayetlere ikametlerini taşımak için yalnız üç gününün kalması konusunda tasalar de lisana getirilmiştir.
‘GÖREVDEKİ CUMHURBAŞKANI, KAMPANYA KONUŞMALARI YAPTI’
“Tüm büyük siyasi partiler, zelzelede hayatını kaybedenlere hürmet göstermek hedefiyle daha sakin bir kampanya yürütme niyetlerini söz etmişlerdir. Lakin, karar süren kutuplaşmayı yansıtan kampanyanın tonu, çevrimiçi olanlar da dahil olmak üzere, ekseriyetle çatışmacı olmuştur.
“Siyasi yelpazeden çeşitli adaylar karşılıklı olarak kışkırtıcı ve sert bir lisan kullanmışlar, vazifedeki Cumhurbaşkanı öteki adaylara ve muhalefet partilerine tekraren terör destekçisi olarak atıfta bulunmuş ve birtakım muhalif siyasetçiler mevcut hükümeti ‘faşist’ olarak yaftalamışlardır. Mevzuat devlet ve lokal idarenin kaynaklarını kampanya emeliyle kullanmasını yasaklarken, misyondaki Cumhurbaşkanı kıymetli kamu ve altyapı projelerinin açılışında kampanya ögelerini içeren çeşitli konuşmalar yapmış ve CHP’li Ankara Belediye Başkanı da kampanya için kamu altyapı açılışlarını kullanmıştır.
‘MEDYA ORTAMI KUTULAŞTI’
“Medya ortamı çeşitlilik gösteriyor olsa da kutuplaşmıştır. DKİHB SGH’nin görüştüğü pek çok muhatap, yayın, basılı ve çevrimiçi kuruluşların ezici çoğunluğunun iktidardaki nizamı kayırdığına dair tasalarını lisana getirmiştir.
“Çevrimiçi medya ve toplumsal ağlar, DKİHB SGH muhatapları tarafından klasik medyaya kıyasla daha bağımsız olarak algılanmakla birlikte, birçoğu web sitelerini ve tek tek sayfaları engellemeye yönelik uygulama ve ayrıyeten seçim yönetimi de dahil olmak üzere 25’in üzerinde idari ve yargı ünitesi tarafından verilen web sitelerinden ve toplumsal ağlardan içeriğin kaldırılmasına yönelik resmi talepler hakkında telaşlarını lisana getirmiştir.
‘YSK KARARLARINA KARŞI YARGIYA GİTME YOLU AÇIK DEĞİL’
“Ceza Kanunu’nda yer alan hakaret kararları, kamu görevlilerine, Cumhurbaşkanı’na ve devlet sembollerine hakaret için ağır cezalar içermektedir. Son yıllarda, AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi (RFoM ), bu çeşit kararların terör suçlamalarıyla irtibatlı olarak mevcut sistemi eleştiren gazetecilere karşı tertipli olarak uygulandığı istikametindeki kaygılarını tekraren lisana getirmiştir. DKİHB SGH’nin görüştüğü pek çok muhatap, Ekim 2022’de basın kanunlarında ve Ceza Kanununda yapılan ve kamu barışını bozmaya elverişli formda halkı galeyana getirmeyi amaçlayan gerçeğe muhalif bilgilerin yayılmasına mahpus cezası getiren değişiklikleri, iktidar partisini eleştiren haberlere karşı caydırıcı bir tesire sahip olmakla eleştirmiştir. Kelam konusu değişiklikler, Venedik Kurulu ve AGİT Medya Özgürlüğü Temsilcisi tarafından da tasayla karşılanmıştır.
“DKİHB SGH’nin görüştüğü pek çok muhatap, son yıllarda yüklü olarak muhalif medya kuruluşlarını amaç alan orantısız ve seçici yaptırımlar olduğunu argüman ederek, kurumun bağımsızlığı ve tarafsızlığına ait kaygılarını lisana getirmiştir. Yetkililere nazaran, RTÜK kararlarını tarafsız bir formda ve maddelere uygun olarak almaktadır. … 14 Nisan’da CHP, TRT’yi partiye taraflı haber yapmak ve eşit olmayan muamelede bulunmakla suçlayarak savcılığa cürüm duyurusunda bulunmuştur.
“DKİHB’nin uzun müddettir tekrar ettiği tavsiyesine karşın, anayasal olarak korunan haklar ve mutlaklaşmış seçim sonuçlarıyla ilgili olanlar da dahil olmak üzere, Anayasa uyarınca YSK kararlarına karşı yargıya gitme yolu açık değildir. Yasal çerçeve, kampanyayla ilgili şikayetlerin yapılabilmesi için bir sistem oluşturmamaktadır. Uygulamada, bu cins müracaat dilekçeleri seçim organlarına, Valiliklere, kolluk kuvvetlerine ve mahkemelere sunulabilmektedir.” (DIŞ HABERLER)